Azərbaycanın yeni media qanununa baxış.

Azərbaycan hökumətinin qəbul etdiyi yeni Media Qanunu ölkədə media azadlığının birbaşa pozulmasıdır. Qanun Medianın İnkişafı Agentliyi (MİA) tərəfindən hazırlanıb və hökuməti tənqid edən və ya ona etiraz edən xəbər saytlarının qeydiyyatı, fəaliyyət göstərməsi və hətta yayımına ciddi məhdudiyyətlər qoyur.

Avropa Şurasının Jurnalistikanın Müdafiəsi Platforması da Media Qanununu pisləyib və onu “media azadlığı üçün böyük zərbə” adlandırıb. Platforma qeyd edib ki, qanun MİA-nə “Azərbaycanda KİV-lər üzərində nəzarətsiz səlahiyyət” verir və ona hansı xəbər saytlarının hökumətdə rəsmi qeydiyyatdan keçməsinə nəzarət etməyə imkan verir. Bu o deməkdir ki, yalnız hökumətin istəklərinə uyğun gələnlər fəaliyyət göstərə biləcəklər.

Qanun Azərbaycan ərazisində təsis olunmuş media subyektlərinə, redaksiyalara, onların məhsullarına, həmçinin ölkə hüdudlarından kənarda olan və fəaliyyəti Azərbaycan ərazisinə və əhalisinə istiqamətlənmiş bütün media subyektlərinə, kənarda yaradılan media məhsullarının yalnız Azərbaycan ərazisində yayılan hissəsinə, habelə jurnalistlərə şamil edilir.

İfadə və media azadlığı ilə bağlı beynəlxalq öhdəliklərin pozulması

Bunun Azərbaycanda jurnalistlər, fəallar və sadə vətəndaşlar üçün ciddi fəsadları var. Qanun söz və mətbuat azadlığına ciddi məhdudiyyətlər qoyur ki, bu da ölkədə diktatura yaratmaq təhlükəsi yaradır. O, həmçinin veb-saytların hökumət və ya digər siyasi məsələlərlə bağlı tənqidi məqalələr dərc etməsinə mane olmaqla, fərqli fikirləri susdurur. Üstəlik, bu, insanların vacib məsələlərdə ictimai rəyi formalaşdırmağa kömək edə biləcək vacib onlayn müzakirələrdə iştirakına da mane olur.

Nəhayət, bu qanun digər ölkələrin də buna əməl etməsi və regionda onlayn azadlıqları daha da məhdudlaşdırması üçün təhlükəli presedent yaradır. Beynəlxalq ictimaiyyət bu mürtəce media qanununa qarşı mövqe nümayiş etdirməli və məsuliyyət daşıyanların əməllərinə görə cavab verməsini təmin etməlidir.

Yeni qanunda media, jurnalistlərlə bağlı beynəlxalq hüquq standartlarına zidd olan bir çox tələb və qadağalar mövcuddur. Bu məqalənin məqsədi belə tətləb və qadağaların beynəlxalq insan hüquqları standartları kontekstində mümkün hüquqi nəticələrini və onların Azərbaycanın beynəlxalq öhdəliklərinə hüquqi təsirlərini analiz etməkdir.

Müstəqil jurnalistika və media orqanlarına məhdudiyyətlər

"Bizim KİV haqqında köhnə qanun yalnız çap mediası üçün nəzərdə tutulmuşdu, Teleradio Yayımı haqqında qanun tamam ayrı idi. Yeni media qanunu isə ümumilikdə Azərbaycanın sərhədləri daxilində fəaliyyət göstərəcək, bütün media subyektləri bu qanunla işləyəcək və bu qanun onları tənzimləyəcək," - Vüsalə Mahirqızı deyib.

"Domenlər Rəqəmsal Texnologiyalar və Nəqliyyat Nazirliyində, saytlar MMC kim yarandığına görə Vergilər Nazirliyində, qəzetlər, jurnallar isə Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyatdan keçirlər. Hər hansı media subyektinin fəaliyyət göstərməsi üçün onsuz da heç bir icazə tələb olunmur. Bu qeydiyyat media reystrində ümumiləşdirmə deməkdir. Bu ölkədə mövcud olan media subiyektlərinin statistik dataları bir mərkəzdə toplanacaq - Medianın İnkişaf Agentliyində".

“Azərbaycanın yeni media qanunu qeyri-müəyyənliklər və ağır tələblərlə doludur və görünür, qəsdən ölkəni işıqlandıran azad medianın qalan son dayaqlarını hədəfə almağa hesablanıb. Prezident İlham Əliyev heç vaxt bu qanunu təsdiq etməməli idi. İndi hakimiyyət onu ləğv etməli və heç vaxt mətbuat nümayəndələrinə qarşı istifadə edilməməsinə çalışmalıdır,” Jurnalistləri Müdafiə Komitəsinin Avropa və Mərkəzi Asiya üzrə koordinatoru Gülnoza Said deyib.

Azərbaycanda insan haqları və demokratiyaya təsiri

Azərbaycanda kütləvi informasiya vasitələrini tənzimləyən qanunvericilik genişdir. KİV-in fəaliyyətini tənzimləyən Qanunların başında “Media haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu gəlir. Lakin KİV-in önəmli bir hissəsi olan televiziya və radioların fəaliyyətinin tənzimlənməsi 2001-ci ildə bu Qanundan ayrılaraq, 2002-ci ildə “Televiziya və radio yayımı haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu da qəbul edilib.

2004-cü ildə İctimai teleradionun yaradılması ideyası həyata keçirilərək “İctimai televiziya və radio yayımı haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu qəbul edilərək bu istiqamətə ayrıca özünəməxsus tənzimləmə gətirilmişdir. Medianın fəaliyyətinin başlıca istiqaməti informasiyaları toplamaq, hazırlamaq və yaymaq olduğundan və informasiyaların axtarılması, toplanması, əldə edilməsi başlı-başına bir tənzimləmə tələb etdiyindən, 1998-ci ildə “Məlumat azadlığı haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu qəbul edilmiş və Konstitusiyanın 50-ci maddəsinin tələbi reallaşdırılmaq istənmişdir. Lakin bu qanun funksional olmadığından informasiyanın əldə edilməsi istiqamətində yeni qanunun qəbulu ehtiyacı yaranmış və 2005-ci ildə bu boşluq doldurulmuş, “İnformasiya əldə edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu qəbul edilmişdir.

İnformasiya sahəsində başqa bir tənzimlənmə “İnformasiya, informasiyalaşdırma və informasiyanın mühafizəsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunudur. Bu Qanun daha çox informasiya ehtiyatlarının formalaşması, informasiya sistemləri, texnologiyaları, onların təminat vasitələrinin yaradılması və onlardan istifadə olunması, informasiyanın mühafizəsi və digər bu kimi məsələləri tənzimləyir.

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 32-ci maddəsində əhatə edilən Şəxsi toxunulmazlıq hüququ ilə media azadlığı və ifadə azadlığı müəyyən məqamlarda toqquşur və şəxsi toxunulmazlıq hüququ mətbuat azadlığının məhdudlaşdırılması faktoru kimi çıxış edir. Odur ki, kütləvi informasiya vasitələrindən və onun mənbələrindən bəhs edərkən şəxsi toxunulmazlıq hüququnu qeyd etmək zəruridir.

Azərbaycan Respublikasında insan hüquq və azadlıqlarının həyata keçirilməsinin tənzimlənməsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Qanununun mahiyyətinə gəldikdə, Bu Konstitusiya Qanunu Azərbaycan Respublikasında İnsan hüquq və azadlıqlarının həyata keçirilməsini «İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında» Konvensiyaya uyğunlaşdırmaq məqsədilə qəbul edildiyi bildirilib.

Beynəlxalq reaksiya və potensial həllər

Dövlətlə paralel olaraq, cəmiyyətdə elə qurumlar var ki, onların funksiyaları cəmiyyətin həyatında önəmli yer tutur. Xüsusilə, qloballaşmanın gətirdiyi yeni münasibətlərdə elə kooperasiyalar var ki, onların həm fəaliyyəti həm də xidmət sahəsi toplumla yaxından bağlıdır Bu nəzərə alındığında informasiyaların sadəcə dövlət qurumlarında və dövlət məmurlarında yox, hər bir ictimai fəaliyyətlə məşğul olan qurumda olacağı şübhəsizdir. Bu kimi qurumların əlində olan informasiyalar toplumun diqqət mərkəzində olan və ictimai yükü olan informasiyalardır.

Bu baxımdan bu qanun həm də ictimai informasiyalar kimin əlində olmasından asılı olaraq, onlar üçün informasiyaları hazırlama və vermə vəzifəsi müəyyən edir. İnformasiya əldə etmək haqqında Qanun bu baxımdan yeni münasibətlər gətirir. İlk dəfə informasiya sahibi konkret müəyyən edilib, onların vəzifələri göstərilib.

İctimai informasiyaların nə olduğu müəyyən edilib. Sorğularla necə davranılmalı olduğu, hansı müddətdə və necə sorğuların cavablandırılması zəruriliyi bildirilib. İnformasiya sahiblərinin hansı informasiyaları, hansı metodlarla yayması gərəkliliyi vəzifə olaraq üzərilərinə qoyulub. İnternet resurslarının yaradılması zəruriliyi və hansı müddət ərzində yaradılmalı olduğu dəqiq təqvimlə müəyyən edilib. İnformasiya əldə etmək hüququnu məhdudlaşdıran digər normaların qəbul edilə bilməyəcəyi təminat altına alınıb.

Bunu büdcə müzakirəsindən sonra ən çox rezonans doğuran və müzakirə olunan ikinci qanun layihəsi kimi xarakterizə edən Medianın İnkişafı Agentliyinin şöbə müdiri Natiq Məmmədli qanun layihəsinin beynəlxalq hüquqa zidd olması, ifadə azadlığına təhlükə yaratması ilə bağlı iddiaları əsassız sayıb.

"MEDİA agentliyi gəlib APA Media Qrupda qanun layihəsinin təqdimatını da keçirib, biz müzakirə etmişik. Bəzi təkliflərimizin nəzərə alındığını da gördüm. Mənimlə bir neçə dəfə müzakirə də aparılıb və bir neçə media ekspertləri ilə də görüşülüb, müzakirə aparılıb," - hakimiyyətə yaxınlığı ilə tanınan APA-nın rəhbəri qanuna qarşı edilən etirazların əsassız hesab olunması üçün deyib.

Qurdqanlı, "24 saat"

İstinadlar

"24 saat"https://www.az24saat.org/azrbaycanda-yeni-media-haqqinda-qanun-azadliga-thlukdirmi/ Dərc edilib: 2023-04-17

CPJ: Azərbaycanda yeni media qanunu mətbuata məhdudiyyətləri artırır.https://www.amerikaninsesi.org/a/cpj-statement/6436957.html Dərc edilib: 2023-04-17

“MEDİA HAQQINDA” YENİ QANUN: İFADƏ VƏ MEDİA AZADLIĞINA GENİŞ MƏHDUDİYYƏTLƏR – Nicat Məmmədbəyli.https://aihmaz.org/media-haqqinda-yeni-qanun-ifad-v-media-azadligina-genis-mhdudiyytlr/ Dərc edilib: 2023-04-17

Media haqqında yeni qanun: tənqidlər nəzərə alındımı?.https://www.bbc.com/azeri/azerbaijan-59522116 Dərc edilib: 2023-04-17

KİV: qanunların mənbəyi və daxili qanunvericilik – Novator.az.https://novator.az/2017/07/14/kutl-vi-informasiya-vasit-l-rinin-f-aliyy-tini-t-nziml-y-n-qanunvericilik-aktlarinin-huquqi-m-nb-yi-v-daxili-qanunvericilik/ Dərc edilib: 2023-04-17
https://www.az24saat.org/24 saat
https://bit.ly/40dCFgk

Azərbaycanda Media haqqında qanun müstəqil medianı məhv edir və təhlükəli senzura mühiti yaradır.

Yəqin ki, Azərbaycan hökumətinin 2022-ci ildə qəbul etdiyi və ölkədə söz və media azadlığını kəskin şəkildə məhdudlaşdıran qanun haqqında eşitmisiniz. Qanun müstəqil media qurumlarını bağlamaq və jurnalistlər və vətəndaşlar arasında qorxu mühiti yaratmaq üçün istifadə olunub. Bu, ifadə azadlığına, eləcə də məlumat əldə etməyə dağıdıcı təsir göstərdi və hakimiyyət orqanlarına insanların gördükləri, eşitdikləri və danışa bildikləri şeylərə getdikcə daha çox nəzarət etməyə imkan verir.

Bu qanunun yaratdığı təhlükələr zaman keçdikcə artır. Bu məqalə vəziyyəti daha yaxşı başa düşməyiniz üçün qanunun Azərbaycanda müstəqil media orqanlarına necə təsir etdiyi barədə ümumi məlumat vermək məqsədi daşıyır.

Azərbaycanın Media Mühiti haqqında məlumat

Keçmiş Sovet Respublikası olan Azərbaycanın media mühiti hökumət tərəfindən yüksək səviyyədə idarə olunur. 2022-ci ildə qəbul edilmiş “Media haqqında” qanun ölkənin müstəqil mətbuatını mahiyyətcə məhv etdi və iqtidarda olan despotik hakimiyyət tərəfindən ona qarşı daha böyük təzyiqlərə şərait yaratdı. Qanun jurnalistlərin monitorinqinin və nəzarətinin artırılmasına icazə verir və “qeyri-dəqiq” məlumatların verilməsinə görə sərt cərimələr tətbiq edir.

Üstəlik, məhkəmə müstəqilliyinin və azad mətbuatın olmaması müstəqil media orqanlarının səlahiyyətlərini daha da azaldır. Bütün mətbuat sərt hökumət nəzarətinə məruz qalır - idarəetmə orqanları lisenziyalaşdırma, jurnalistlərin akkreditasiyası, məzmun senzurası və təqiblər üzərində son səlahiyyətə malikdir. Üstəlik, hüquq sistemi hökumət senzurasından keçməyi bacaran jurnalistlərə qarşı cinayət ittihamı irəli sürməyə imkan verir. Nəticə etibarı ilə, müstəqil media mənsubları arasında şəxsi təhlükəsizlik və hüquqi təsirlərdən qorxduğu üçün özünüsenzura geniş vüsət alır.

Yeni Media Qanununun izahı

Azərbaycanda Media haqqında qanun 2022-ci ildə qəbul edilib və bu ölkənin müstəqil mediasına böyük zərbə vurub. Qanun KİV və jurnalistlər üçün bir sıra struktur və hüquqi maneələr yaradır, mətbuat azadlığını ciddi şəkildə məhdudlaşdırır və hökumətin növbəti təzyiqləri üçün əlverişli şərait yaradır.

Başlamaq üçün hökumətin qanunlara uyğun gəlmədiyi və ya “Azərbaycandakı real vəziyyəti tam əks etdirmədiyi” aşkar edildikdə, media orqanlarının lisenziyalarını məhdudlaşdırmaq və ya ləğv etmək üçün geniş səlahiyyətlərə malikdir. Qanun həmçinin KİV-ləri məxfi mənbələri açıqlamağa məcbur edir, hakimiyyəti tənqid etmək istəyən media qurumlarına məhdudiyyətlər qoyur və jurnalistlərin Media reyestrindən qeydiyyatdan keçməsini tələb edir.

Bundan əlavə, hökumət Azərbaycanın əksər yayım mediasına, o cümlədən televiziya və radioya nəzarət edir və dövlət kanalları ilə potensial olaraq rəqabət apara bilən xarici yayımçılara qadağaları ciddi şəkildə tətbiq edir. Bu yayımçılara yalnız həm Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyindən, həm də yerli kabel televiziyası şirkətlərindən açıq razılıq olduqda icazə verilir. Nəticədə Azərbaycanda müstəqil media faktiki olaraq hakimiyyətin mühasirəsindədir.

Qanunun Mətbuat Azadlığına Təsiri

Azərbaycanda 2022-ci ildə qəbul edilmiş "Media haqqında qanun" mətbuat azadlığına sarsıdıcı təsir göstərib, müstəqil media dövlətin artan təzyiqinin hədəfinə çevrilib. Qanun jurnalistlərin informasiyaya çıxışını əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırır və tənqidi və ya “balanssız” məqalələr dərc edən media orqanlarına böyük cərimələr tətbiq edir. O, həmçinin Azərbaycanda fəaliyyət göstərən xarici mediaya məhdudiyyətlər qoyur, onlardan hökumətdə qeydiyyatdan keçməyi tələb edir və beləliklə, hakimiyyət orqanlarına onların məzmununa nəzarət etməyə imkan verir.

Prezident İlham Əliyevin tabeçiliyində olan hökumət söz azadlığını daha da məhdudlaşdıran və müstəqil nəşrlərin senzurasına səbəb olan bir sıra təzyiq tədbirləri həyata keçirməklə qanundan öz xeyrinə istifadə edib. Bura daxildir:

- Müstəqil mətbuat orqanlarının bağlanması və əməkdaşlarının təqib edilməsi;

- Redaktorları “balanssız” hesab edilən materialı dərc etməyə görə təqiblə hədələmək;

- Jurnalistlərin təqibi, özbaşına saxlanması və həbs edilməsi;

- Dövlət məmurlarının media vəzifələrində yerləşdirilməsi;

- Xarici müxbirlərə qadağalar və beynəlxalq müşahidəçilərə viza verilməsindən imtina;

- Ölkədə fəaliyyət göstərmək istəyən xarici yayımçılar üçün lisenziyaların təsdiqindən imtina;

- Rejimi tənqid edən saytların bloklanması.

Bu geniş tədbirlər qanunun qəbulundan sonra mətbuat azadlığının kəskin şəkildə aşağı düşməsi ilə nəticələnib və jurnalistlər tənqidi və ya siyasi cəhətdən həssas kimi qəbul edilə bilən mövzularda sərbəst məlumat verə bilmirlər.

Qanunun Tətbiqinin Nəticələri

Qanun Azərbaycan mediası, xüsusən də müstəqil media üçün ağır nəticələrə səbəb olub. Məsələn, qanun icazə verilən fəaliyyət növlərini məhdudlaşdırıb, nəşriyyatdan və ya yayımdan əvvəl xüsusi icazə almağı tələb edir.

Bu, söz azadlığını ciddi şəkildə məhdudlaşdırıb, müstəqil mətbuat orqanları və jurnalistlər qaydalara əməl etmədikdə təqib və təqiblərlə üzləşəcəklərini qaçınılmaz edib.

Bundan əlavə, qanun senzuraya və media məzmunu üzərində hökumət nəzarətinin digər formalarına icazə verir. Bu, Azərbaycanda mətbuat azadlığına soyuq təsir göstərdi, çünki jurnalistlər hakimiyyətin təzyiqlərindən yayınmaq üçün özünü senzura etməlidirlər. Bu, hökumətə dost mənbələrin lehinə müstəqil səsləri effektiv şəkildə susdurur.

Qanun həm də KİV-lərə xarici sərmayə qoyuluşuna bir sıra məhdudiyyətlər qoyur ki, bu da kənar aktorların ölkə daxilində fəaliyyətini çətinləşdirir. Bütün bu məhdudiyyətlər elə bir mühit yaradıb ki, müstəqil media hökumətin dəstəklədiyi həmkarlarından daha az inkişaf edir.

Azərbaycanda Yeni Media Qanununa Müxalifət

Azərbaycanda yeni media qanunu bütün dünyada mətbuat azadlığı və vətəndaş azadlıqları təşkilatları tərəfindən geniş etirazla qarşılanıb. 2022-ci ildə qəbul edilən qanun ifadə azadlığını ciddi şəkildə məhdudlaşdırır, məlumat əldə etmək hüququnu məhdudlaşdırır və müstəqil media qurumlarının fəaliyyətini getdikcə çətinləşdirir.

Bu məhdudiyyətlər hökumətin jurnalistlər, redaktorlar, xəbər saytları və digər KİV-lər üzərində nəzarətini artırmaqla həyata keçirilib. Bundan əlavə, jurnalistlər senzuraya məruz qalır və hökumət əleyhinə çıxış etdikləri üçün cəzalandırıla bilərlər.

Həmçinin, qanun dövlət qurumlarının və ya dövlət məmurlarının hər hansı tənqidini dolayısı ilə qadağan edir və bu məhdudiyyətlərə əməl etməyən hər kəsə qarşı cinayət ittihamı irəli sürməyə imkan verir. Başqa sözlə, siyasi opponentlər bu qanunu pozmaqda təqsirli bilinərsə, tez-tez cərimələr və ya həbs cəzası kimi sərt tədbirlərə məruz qala bilərlər.

Nəhayət, müstəqil mətbuat iflasa səbəb ola biləcək ağır cərimələrə görə əhəmiyyətli maliyyə təzyiqi altındadır, eyni zamanda onları potensial olaraq ayaqda saxlaya biləcək maliyyə mənbələrinə çıxışı məhdudlaşdırır. Bu, hökumətin Azərbaycanın media məkanında müstəqil səsləri daha da zəiflətmək və çəkindirmək üçün istifadə etdiyi məqsədyönlü strategiyadır.

Azərbaycanda Mətbuat Azadlığı Uğrunda Necə Mübarizə Olmalıdır?

2022-ci ildə qəbul edilmiş media qanunu Azərbaycanda müstəqil medianı sıradan çıxarsa da, despotik hakimiyyətə qarşı mübarizə aparmaq və mətbuat azadlığını təmin etmək üçün hələ də yollar var. Burada bəzi seçimlər var:

Müstəqil mediaya dəstək

Mətbuat azadlığı uğrunda mübarizə aparmağın ən yaxşı yollarından biri hələ də müstəqilliyini qoruyan media orqanlarına dəstək verməkdir. Müstəqil media orqanlarına ianə vermək dəstəyinizi göstərmək, eləcə də onların məzmununu sosial şəbəkələrdə paylaşmaq və bu barədə məlumatlılığı artırmaq üçün əla vasitədir.

Məktublar yazın və ərizələri imzalayın

Siyasi nümayəndəliklərə məktublar yazmaq Azərbaycanda mətbuat azadlığının təmin olunmasına kömək etmək üçün başqa üsuldur. Siz öz fikrinizi bildirməklə, qanunda lazımi dəyişikliklərin edilməsi üçün hökumətə təzyiq yaratmağa kömək edə bilərsiniz. Media hüququ islahatı ilə bağlı petisiyalara qoşulmaq və ya imzalamaq da bu işdə iştirak etmək üçün çıxış yoldur.

Mövcud təşkilatlarla əlaqə

Sərhədsiz Reportyorlar, ARTICLE 19 və IFEX kimi mətbuat azadlığını müdafiə edən beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq Azərbaycanda mətbuat azadlığı uğrunda mübarizənin başqa bir yolu ola bilər. Bu təşkilatlarda tez-tez qoşula və ya dəstək ola biləcəyiniz kampaniyalar olur. Bu kampaniyalara qoşulmaqla aktiv şəkildə dəyişiklik yarada və Azərbaycanın media mənzərəsində fərq yarada bilərsiniz.

Nəticə

Yekun olaraq qeyd edək ki, Azərbaycan hökumətinin 2022-ci ildə qəbul etdiyi "Media haqqında qanun" ölkədə müstəqil medianı boğan əsas amil olub. Bu qanun azad sözə məhdudiyyətlərin qoyulması üçün geniş çərçivə yaradıb, hakim orqanlara tənqidi nəşrləri özbaşına repressiyaya məruz qoymağa və informasiya əldə etmək imkanını əngəlləməyə imkan verib. Bu zülmkar qanunvericilik tədbirinin nəticəsidir ki, Azərbaycan xalqı öz fikirlərini azad şəkildə ifadə etmək və iqtidarı tənqid etmək hüququndan məhrum edilib. Beynəlxalq ictimaiyyət bu qanunun ləğvini tələb etmək üçün qəti addımlar atmasa, Azərbaycanda azad mətbuat, söz azadlığı heç vaxt tam reallaşa bilməz.

Qurdqanlı, "24 saat"
https://www.az24saat.org/24 saat
https://bit.ly/406kKrM

Azərbaycanda bu ötən il tətbiq edilən Media haqqında qanun söz azadlığını məhdudlaşdırdığına görə kifayət qədər tənqidlə qarşılanıb. Bu yeni qanunvericilik jurnalistlər və media işçiləri üçün ciddi təsirlərə malikdir, onların işini çətinləşdirir və potensial olaraq onların təhlükəsizliyinə xələl gətirir.

Bu qanunun təsirləri çox genişdir və çoxları bunu hiss edə bilər. İstər jurnalist, istər media işçisi, istərsə də narazı vətəndaş olmağınızdan asılı olmayaraq, yeni qaydaların nəticələrini və onların işinizə necə təsir edə biləcəyini başa düşmək vacibdir.

Bu yazımıza biz Azərbaycanın məhdudlaşdırıcı media qanununun nöqsanlarını - jurnalistlərin müdafiə olmamasından ifadə azadlığının məhdudlaşdırılmasına qədər hər məsələni işıqlandıracağıq və bu məsələlərin jurnalistləri necə potensial risk altında qoya biləcəyini təhlil edəcəyik. Bundan əlavə Azərbaycanda mətbuat azadlığını qorumaq üçün nə edilə biləcəyini də araşdıracağıq.

Azərbaycanın Yeni Media Qanununa İcmal

Azərbaycanın yeni media qanunu jurnalistlərin və media işçilərinin söz və ifadə azadlığını məhdudlaşdırır. Bu qanun 2022-ci ildə hökumət tərəfindən qəbul edilib və o vaxtdan qüvvədədir. Bu qanuna əsasən, jurnalistlərin və media işçilərinin hökuməti və ya onun məmurlarını tənqid etməsinə icazə verilmir ki, bu da onların xəbərləri dəqiq çatdırmaq imkanlarını xeyli məhdudlaşdırır.

Bundan əlavə, bu qanun həm də jurnalistləri nə qədər kiçik olsa da, hər hansı məzmunu dərc etməzdən əvvəl hökumətdən dolayısıyla razılıq almağa məcbur edir. Bu razılaşdırma prosesi olduqca məhdudlaşdırıcıdır və çox vaxt qərarların gecikdirilməsi və ya tamamilə rədd edilməsi ilə nəticələnə bilər. Nəticədə, jurnalistlərin cəmiyyətə potensial olaraq böyük təsir göstərə biləcək və ya əsaslı dəyişikliklərə səbəb ola biləcək mühüm xəbərləri dərc etmələrinin qarşısı alına bilər.

Nəhayət, bu qanunda hökumətin ona qarşı çıxanların cərimələnməsini və cəzalandırılmasını asanlaşdıran müddəalar da var. Cərimələr əməlin ağırlığından asılı olaraq cüzi məbləğdən böyük məbləğlərə qədər dəyişə bilər və həbs müddətini, habelə əmlakın və ya avadanlıqların müsadirəsi kimi digər cəza növlərini əhatə edə bilər. Bütün bu tədbirlər Azərbaycanın media sektorunda söz və ifadə azadlığının məhdudlaşdırılmasına yönəlib.

Azərbaycanda söz azadlığının azalması

Azərbaycanda yeni media qanunu jurnalistlərin və media işçilərinin məsələlərlə bağlı sərbəst məlumat vermək imkanlarını məhdudlaşdırır. Bu o deməkdir ki, jurnalistlər hökuməti və ya onun siyasətini tənqid edə biləcək xəbərləri işıqlandırmaq iqtidarında olmadığından xəbər verilən xəbərlər ciddi senzuraya məruz qalır. Bunun Azərbaycanda və ondan kənarda söz azadlığına ciddi təsirləri ola bilər.

Qanun həm də daha müstəqil informasiya mənbələrinə çıxışı məhdudlaşdırır, çünki məsələlərə fərqli perspektiv təqdim edə biləcək qeyri-Azərbaycan xəbər agentlikləri ölkədə fəaliyyət göstərə bilmir. Bundan əlavə, jurnalistlər və media işçiləri bu qanunla müəyyən edilmiş ciddi sərhədlərdən kənara çıxan xəbərləri yaydıqları təqdirdə hüquqi məsuliyyətə cəlb olunma riski ilə üzləşirlər.

Ümumiyyətlə, Azərbaycanda söz azadlığına qoyulan bu məhdudiyyətlər ölkədə olduğu kimi, beynəlxalq aləmdə də jurnalistikaya və ictimai diskursa mənfi təsir göstərə bilər. Ona görə də Azərbaycan media qanunu və onun ölkədə ifadə azadlığına necə təsir etdiyini müzakirə edərkən bu çatışmazlıqları nəzərə almaq vacibdir.

Media Qanunu jurnalistlərə və onların işinə necə mane olur

Azərbaycanda yeni media qanunu jurnalistlərin və media işçilərinin öz işlərinin öhdəsindən gəlmə üsullarına böyük təsir göstərib. Bu qanun onların fikirlərini sərbəst ifadə etmələrini və ya qərəzsiz, hərtərəfli hesabat üçün zəruri olan məlumatlara çıxışını məhdudlaşdırır.

Müsahibələr üzrə məhdudiyyətlər

Qanun jurnalistlərin müsahibə almasını çətinləşdirir, çünki hər hansı rəsmi dövlət işçisi ilə müsahibə verməzdən əvvəl hökumətdən əvvəlcədən icazə almalıdırlar. Bu, həmçinin jurnalistlərin anonim mənbələrlə və ya rəsmi kimliyi açıqlanmayan şəxslərlə əlaqə saxlamasını qeyri-qanuni edir.

 

Jurnalistlərə qarşı senzura tətbiq edilib

Azərbaycan hökuməti siyasi cəhətdən həssas sayılan hər hansı xəbər və ya informasiyanın media kanallarında yayılmasının qarşısını almaqla senzura tətbiq edə bilər. Nəticə etibarilə, Media haqqında qanunda nəzərdə tutulmuş senzura qaydalarına əməl etmədikdə media işçiləri cərimələnə və ya inzibati həbslə cəzalandırıla bilər.

Bu təzyiqlər jurnalistlərin vəzifələrini layiqincə və repressiya qorxusu olmadan yerinə yetirməsinə mane olur, nəticədə onlar arasında özünüsenzuranın artmasına səbəb olur. Bu ifadə azadlığının olmaması Azərbaycanda etik jurnalistikanın inkişafına mane olur və nəzarətsiz davam edərsə, regionda demokratiyanın aşınmasına səbəb ola bilər.

Azərbaycanda Media haqqında qanuna ETİRAZLAR

Azərbaycanda medianı məhdudlaşdıran qanun həm vətəndaşların, həm də beynəlxalq ictimaiyyətin kəskin etirazına səbəb olub. Müxtəlif qüsurlarına görə qanun Birləşmiş Millətlər Təşkilatı, Human Rights Watch və Amnesty İnternational kimi təşkilatlar tərəfindən pislənilib.

Müəyyən edilməmiş terminologiya

Qanun “informasiya mənbələrinin mühafizəsi”, “böhtan xarakterli yazı” və “informasiya təhlükəsizliyi” kimi əsas terminləri müəyyən etmir və jurnalistləri işlərində nəyin məqbul olduğuna dair aydın təsəvvürdən məhrum edir. Bu aydınlığın olmaması bir çox media işçilərinin müəyyən edilməmiş qaydaları pozduqlarına görə həbs edilməsi və ya cərimələnməsi ilə nəticələnə bilər.

Ziddiyyətli Müddəalar

Qanunda həmçinin bir çox ziddiyyətli müddəalar var ki, onların başa düşülməsi və düzgün əməl olunması anlaşılan deyil. Məsələn, qanun bütün jurnalistlərin hökumət tərəfindən lisenziya almasını tələb edir, lakin o, həm də hökumətin media sahəsinə hər hansı müdaxiləsini qadağan edir.

Bunlar Azərbaycanın yeni media qanunu ilə bağlı bütün dünyada çoxlu müzakirələrə səbəb olan məsələlərdən yalnız bir neçəsidir. Azərbaycanın media sahəsində söz azadlığına hörmət etmək üçün bu məsələlərin həlli vacibdir.

Azərbaycanın məhdudlaşdırıcı media qanununa beynəlxalq reaksiya

Beynəlxalq ictimaiyyət Azərbaycanın medianı məhdudlaşdıran yeni qanununu əsaslı şəkildə tənqid edib.

Beynəlxalq qurumlar, mətbuat azadlığı təşkilatları və jurnalist hüquqlarını müdafiə edən qruplar qanunvericiliklə bağlı dərin narahatlıqlarını ifadə edərək, bunun ifadə azadlığının əsas prinsiplərini pozduğunu və son nəticədə ölkədə mətbuat azadlığını boğacağını qeyd ediblər.

Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatının (ATƏT) Media Azadlığı üzrə Nümayəndəsi Harlem Desir bəyan edib ki, “Azərbaycan medianı məhdudlaşdıran qanundan geri addım atmalıdır”, digər mətbuat azadlığı qrupları isə Qanunun 19-cu Maddəsindəki müddəaların jurnalistləri və müstəqil media qurumlarını daha da sıxışdıracağını açıqlayıblar.

“Human Rights Watch” və “Amnesty İnternational” kimi digər təşkilatlar Azərbaycanda jurnalistlərin müdafiə olunmadığını vurğulayaraq, onların hökumətə qarşı tənqidlərə görə həbs, təqib, hədə-qorxu və həbs təhlükəsi ilə üzləşdiklərini və üzləşə biləcəklərini qeyd ediblər.

Nəticə

Azərbaycanda medianı məhdudlaşdıran yeni qanun ictimai kəsimdə və media mənsubları arasında xeyli təşviş yaradıb. Azərbaycan hökumətinin müsbət rəyi söz azadlığına və mediaya çıxışa qarşı təzyiqlərin davam edəcəyini və Azərbaycanın media mənzərəsinin gələcəkdə də məhdudlaşdırılacağını göstərir.

 

Odur ki, media mütəxəssislərinin, jurnalistlərin və tədqiqatçıların Azərbaycanda media qanunvericiliyi ilə bağlı baş verənlərdən xəbərdar olmaları və mediada söz azadlığı uğrunda mübarizəyə dəstək vermələri vacibdir. Bundan əlavə, azad sözün sağlam, demokratik cəmiyyətin əsas əlamətlərindən biri olduğunu və onun hökumət tərəfindən məhdudlaşdırılmamalı olduğunu vurğulamaq vacibdir.

 

Qurdqanlı, 24 saat
https://www.az24saat.org/24 saat
https://bit.ly/41aqBxc

Azərbaycanda bu yaxınlarda dünyanın aparıcı hüquq müdafiə təşkilatlarının və ifadə azadlığı müdadiəşilərinin sərt tənqidi ilə qarşılanan “Media haqqında qanun” qəbul edilib.

Media qanunu ifadə azadlığını məhdudlaşdırır və jurnalistləri, bloqçuları və digər media işçilərini risk altında qoyur. Yeni qanun Amnesty İnternational və Human Rights Watch təşkilatları tərəfindən insan hüquqlarının pozulmasına görə "plug qanun" adlandırılıb. Məsələn, o, bir neçə mənbədən məlumatın toplanması və paylaşılmasını qadağan edir və jurnalistlərin özünü məhdudlaşdırmasına və ya işdən çıxarılmasına səbəb olan bəndləri ehtiva edir.

Bu qanunvericilik bazası ölkəni təhlükəli vəziyyətə salaraq insanların fikirlərini sərbəst ifadə etmələrini, ifadə azadlığı, o cümlədən etibarlı məlumat əldə etmələrini çətinləşdirir. Bu qanunvericiliyin nəticələri fərdi təhlükəsizlikdən kənara çıxır və Azərbaycanda fundamental hüquq olan ifadə azadlığına şamil edilir.

Bu yazıda bu yeni qanunun ölkədəki ifadə azadlığına necə təsir etdiyini, dünyanın aparıcı hüquq müdafiə təşkilatlarının bu barədə nə dediyini və insanların buna necə reaksiya verdiyini araşdıracağıq.

Azərbaycanın Yeni Media qanunu və ifadə azadlığı

Azərbaycanda bu yaxınlarda ictimaiyyətin məlumat və fikirlərə çıxışını məhdudlaşdıran müddəalarına görə aparıcı hüquq müdafiə təşkilatları tərəfindən geniş şəkildə tənqid edilən “Media haqqında qanun” qəbul edilib. Amnesty İnternational və Human Rights Watch təşkilatlarının fikrincə, qanun jurnalistləri özünə senzura, işdən çıxarılma və peşəkar təqibin digər formaları riski qarşısında qoyur.

Təklif olunan bu qanuna əsasən, jurnalistlərə birdən çox mənbədən məlumat toplamaq və dərc etmək qadağandır. Bu, dəqiq xəbərlərin yayılmasının qarşısını almaq deməkdir, çünki jurnalistlər yalnız birbaşa hökumətdən və ya səlahiyyətli mənbələrdən aldıqları məlumatları dərc edə biləcəklər. Bundan əlavə, bu məhdudiyyətlərə əməl etməyən jurnalistlər işdən çıxarıla və ya qanuni tədbirlərlə qarşılaşa bilərlər.

Bundan başqa, jurnalistlərdən Azərbaycanın təhlükəsizliyi və ya milli maraqları ilə bağlı hər hansı məsələ ilə bağlı müstəqil araşdırma aparmaq üçün hökumətdən xüsusi icazə tələb olunur – hansı xəbərin dərc olunmasına, hansı xəbərin məxfi qalmasına dövlət senzurasının aşkar tətbiqidir. Bu qanun Azərbaycanda ifadə azadlığına birbaşa təhlükədir və dərhal ləğv edilməlidir.

İnsan Hüquqları Təşkilatlarının Qanuna Verdikləri Rəylər

Dünyanın aparıcı insan haqları təşkilatları Azərbaycanda yeni “Media qanunu" qanunu sərt tənqid edərək, bu qanunun ifadə azadlığı üçün qlobal standartları pozduğunu bəyan ediblər.

Amnesty İnternational qanunu "media azadlığına zərbə" kimi qiymətləndirib, Human Rights Watch (HRW) isə qanunun "media azadlığı üçün ciddi risklər olduğunu" bildirib. Hər iki təşkilat qeyd edir ki, qanun bir neçə mənbədən məlumatın toplanması və paylaşılmasını effektiv şəkildə qadağan edən müddəaları ehtiva edir və bu, jurnalistlərin vətəndaşları məlumatlandırmaq üçün istifadə etdiyi mühüm alətdir.

2021-ci ildə qəbul edilən qanunda özünüsenzuraya səbəb ola biləcək və hökuməti tənqid edən jurnalistlərin və ya bloqçuların işdən çıxarılması və ya həbsi ilə nəticələnə bilən müddəalar da var. HRW həmçinin hökumətin məqsədlərinə uyğun olarsa, qanundakı qeyri-müəyyən üslubdan insanların dinc fəaliyyətinə görə təqib etmək üçün necə istifadə oluna biləcəyi ilə bağlı narahatlığını ifadə edib.

Jurnalistlərə təzyiq edən Media Qanunu  - müddəalar

Azərbaycanın “Media haqqında qanun” aparıcı hüquq müdafiə təşkilatları tərəfindən açıq-aşkar jurnalistlərə zərərli təsir göstərən müddəaların yer aldığı üçün tənqid edilib. Çoxsaylı mənbələrdən məlumatların toplanmasına və paylaşılmasına mane olan müddəaları ilə bu qanun jurnalistlərin özünüsenzurasına və işdən çıxarılmasına səbəb olacaq.

Qanun həmçinin dövlət orqanlarına məzmunu dərc edilməzdən əvvəl yaxından izləməyə icazə verir və siyasət və ya digər həssas mövzular haqqında yazıların dərc edilməzdən əvvəl dövlət rəsmiləri tərəfindən imzalanmasını tələb edir. Jurnalistlərdən şəxsiyyətlərini təsdiqləmək üçün müraciət edərkən öz ixtisaslarını sübut etmələri və xəbər təşkilatları və mənbələr haqqında ətraflı məlumat vermələri istınilməsə də, hökumətin təhqiredici və ya “milli təhlükəsizliyə təhdid” hesab etdiyi hər hansı məqalə dərc etsələr, onlar müdafiə olunmurlar.

Bu qanunun məzmun üzərində imkan verdiyi nəzarət səviyyəsi belə bir təəssürat yaradır ki, qanun ifadə azadlığını boğmaq və müstəqil mətbuatın qarşısını almaq üçün qəbul edilib. Jurnalistlərin müdafiəsinin olmaması o deməkdir ki, Azərbaycanda media mənsublarının hökumətin və ya digər güclü təşkilatların etirazlarından qorxmadan reportaj hazırlamağı çətin olacaq.

Özünə senzura və ixtisarın səbəbləri

Düşünə bilərsiniz ki, "Media qanunu" jurnalistləri qorumaq üçün hazırlanıb; amma bu belə deyil. Təəssüf ki, qanun bunun əvəzinə jurnalistləri çıxılmaz vəziyyətdə qoyub. Amnesty International və Human Rights Watch təşkilatlarına görə, bu qanunun jurnalistlərin özünüsenzurasına və işdən çıxarılmasına səbəb olmasının bir neçə səbəbi var:

Bir neçə mənbədən məlumatın toplanması və paylaşılmasının qadağan edilməsi - Qanun jurnalistlərə bir neçə mənbədən məlumat toplamaq və ya paylaşmağı qadağan edir.

İnsan Hüquqları Təşkilatlarının Təklif Etdiyi Fəaliyyətlər

Azərbaycanın yeni "Media haqqında qanun" dünyanın aparıcı hüquq müdafiə təşkilatlarından mənfi rəylər alıb. Nəticədə onlar nəzərə alınmalı olan bir sıra tövsiyələr veriblər:

Dövlət məmurlarının media qurumları üzərində birbaşa nəzarəti aradan qaldırılmalı və daha müstəqil tənzimləyici qurumla əvəz olunmalıdır.

Korrupsiya və digər ictimai maraq məsələləri barədə məlumat verən jurnalistlərin müdafiəsini gücləndirin.

Müstəqil media orqanlarının hökumətin yersiz müdaxiləsi olmadan xəbər verə bilməsini təmin edin.

Beynəlxalq standartlara uyğun olaraq vətəndaşların ifadə və məlumat azadlığını təşviq etmək və bu hüquqların həyata keçirilməsinə görə insanları qisasdan qorumaq.

Hökumətin siyasətini və ya praktikasını tənqid edən və ya hökumət rəsmiləri tərəfindən həssas hesab edilən məlumatları paylaşan media orqanlarına, jurnalistlərə və digər vətəndaş cəmiyyəti subyektlərinə nəzarət etmək üçün maliyyə və digər təzyiq formalarından istifadə etməkdən çəkinin.

Bu tövsiyələr Azərbaycanda ifadə azadlığının daha da qorunması və jurnalistlərin senzura və ya repressiya qorxusu olmadan öz işlərini görməsini təmin etmək üçün çərçivə yaradır.

Az24saat.org müxtəlif səbəblərdən media reyestrində qeydiyyatdan keçmir.

az24saat.org müxtəlif səbəblərdən media reyestrində qeydiyyatdan keçmir. Bu səbəblərdən bəziləri bunlardır: Azərbaycan hökuməti və hüquq müdafiəçiləri haqqında tənqidi məqalələr dərc edib, məzmunu faktiki deyil, redaksiya baxışları Azərbaycan hökumətinin siyasəti ilə ziddiyyət təşkil edir, anonim töhfələri qəbul edir və etibarlı əlaqə məlumatlarını təqdim etmir.

Bu meyarlar Azərbaycan hökuməti tərəfindən öz maraqlarını qorumaq üçün müəyyən edilib və digər müstəqil xəbər agentliklərinin qeydiyyatından imtina etmək üçün istifadə olunan meyarlarla eynidir. Mövcud "Media haqqında qanun" yalnız dövlət media reyestrində qeydiyyatdan keçmiş şəxslərə qanuni hüquqlar verir. Bu isə o deməkdir ki, alternativ perspektivlər təqdim edən bu saytlar auditoriya ilə qarşılıqlı əlaqə hüququndan məhrumdur.

Nəticə

Azərbaycanın yeni "Media haqqında qanun" vətəndaşların insan haqlarını ciddi şəkildə pozur. Qanun tam tətbiq olunarsa, mətbuat azadlığına ciddi məhdudiyyətlər qoyacaq və jurnalistlərin bir çox mənbələrdən məlumat toplamaq və paylaşmaq imkanlarını ciddi şəkildə məhdudlaşdıracaq. Bu, özünüsenzuraya, jurnalistlərin işdən çıxarılmasına və digər insan hüquqlarının pozulmasına gətirib çıxara bilər. Beynəlxalq ictimaiyyətin bu qanuna qarşı mövqe sərgiləməsi və Azərbaycanda jurnalistlərin daha çox müdafiə olunması üçün onlara təzyiq göstərməsi böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Biz birgə fəaliyyət göstərməklə Azərbaycanda ifadə və mətbuat azadlığına hörmət və mühafizə olunmasını təmin edə bilərik.
https://www.az24saat.org/24 saat
https://bit.ly/3nDjChU