Azərbaycanda Media haqqında qanun müstəqil medianı məhv edir və təhlükəli senzura mühiti yaradır.

Yəqin ki, Azərbaycan hökumətinin 2022-ci ildə qəbul etdiyi və ölkədə söz və media azadlığını kəskin şəkildə məhdudlaşdıran qanun haqqında eşitmisiniz. Qanun müstəqil media qurumlarını bağlamaq və jurnalistlər və vətəndaşlar arasında qorxu mühiti yaratmaq üçün istifadə olunub. Bu, ifadə azadlığına, eləcə də məlumat əldə etməyə dağıdıcı təsir göstərdi və hakimiyyət orqanlarına insanların gördükləri, eşitdikləri və danışa bildikləri şeylərə getdikcə daha çox nəzarət etməyə imkan verir.

Bu qanunun yaratdığı təhlükələr zaman keçdikcə artır. Bu məqalə vəziyyəti daha yaxşı başa düşməyiniz üçün qanunun Azərbaycanda müstəqil media orqanlarına necə təsir etdiyi barədə ümumi məlumat vermək məqsədi daşıyır.

Azərbaycanın Media Mühiti haqqında məlumat

Keçmiş Sovet Respublikası olan Azərbaycanın media mühiti hökumət tərəfindən yüksək səviyyədə idarə olunur. 2022-ci ildə qəbul edilmiş “Media haqqında” qanun ölkənin müstəqil mətbuatını mahiyyətcə məhv etdi və iqtidarda olan despotik hakimiyyət tərəfindən ona qarşı daha böyük təzyiqlərə şərait yaratdı. Qanun jurnalistlərin monitorinqinin və nəzarətinin artırılmasına icazə verir və “qeyri-dəqiq” məlumatların verilməsinə görə sərt cərimələr tətbiq edir.

Üstəlik, məhkəmə müstəqilliyinin və azad mətbuatın olmaması müstəqil media orqanlarının səlahiyyətlərini daha da azaldır. Bütün mətbuat sərt hökumət nəzarətinə məruz qalır - idarəetmə orqanları lisenziyalaşdırma, jurnalistlərin akkreditasiyası, məzmun senzurası və təqiblər üzərində son səlahiyyətə malikdir. Üstəlik, hüquq sistemi hökumət senzurasından keçməyi bacaran jurnalistlərə qarşı cinayət ittihamı irəli sürməyə imkan verir. Nəticə etibarı ilə, müstəqil media mənsubları arasında şəxsi təhlükəsizlik və hüquqi təsirlərdən qorxduğu üçün özünüsenzura geniş vüsət alır.

Yeni Media Qanununun izahı

Azərbaycanda Media haqqında qanun 2022-ci ildə qəbul edilib və bu ölkənin müstəqil mediasına böyük zərbə vurub. Qanun KİV və jurnalistlər üçün bir sıra struktur və hüquqi maneələr yaradır, mətbuat azadlığını ciddi şəkildə məhdudlaşdırır və hökumətin növbəti təzyiqləri üçün əlverişli şərait yaradır.

Başlamaq üçün hökumətin qanunlara uyğun gəlmədiyi və ya “Azərbaycandakı real vəziyyəti tam əks etdirmədiyi” aşkar edildikdə, media orqanlarının lisenziyalarını məhdudlaşdırmaq və ya ləğv etmək üçün geniş səlahiyyətlərə malikdir. Qanun həmçinin KİV-ləri məxfi mənbələri açıqlamağa məcbur edir, hakimiyyəti tənqid etmək istəyən media qurumlarına məhdudiyyətlər qoyur və jurnalistlərin Media reyestrindən qeydiyyatdan keçməsini tələb edir.

Bundan əlavə, hökumət Azərbaycanın əksər yayım mediasına, o cümlədən televiziya və radioya nəzarət edir və dövlət kanalları ilə potensial olaraq rəqabət apara bilən xarici yayımçılara qadağaları ciddi şəkildə tətbiq edir. Bu yayımçılara yalnız həm Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyindən, həm də yerli kabel televiziyası şirkətlərindən açıq razılıq olduqda icazə verilir. Nəticədə Azərbaycanda müstəqil media faktiki olaraq hakimiyyətin mühasirəsindədir.

Qanunun Mətbuat Azadlığına Təsiri

Azərbaycanda 2022-ci ildə qəbul edilmiş "Media haqqında qanun" mətbuat azadlığına sarsıdıcı təsir göstərib, müstəqil media dövlətin artan təzyiqinin hədəfinə çevrilib. Qanun jurnalistlərin informasiyaya çıxışını əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırır və tənqidi və ya “balanssız” məqalələr dərc edən media orqanlarına böyük cərimələr tətbiq edir. O, həmçinin Azərbaycanda fəaliyyət göstərən xarici mediaya məhdudiyyətlər qoyur, onlardan hökumətdə qeydiyyatdan keçməyi tələb edir və beləliklə, hakimiyyət orqanlarına onların məzmununa nəzarət etməyə imkan verir.

Prezident İlham Əliyevin tabeçiliyində olan hökumət söz azadlığını daha da məhdudlaşdıran və müstəqil nəşrlərin senzurasına səbəb olan bir sıra təzyiq tədbirləri həyata keçirməklə qanundan öz xeyrinə istifadə edib. Bura daxildir:

- Müstəqil mətbuat orqanlarının bağlanması və əməkdaşlarının təqib edilməsi;

- Redaktorları “balanssız” hesab edilən materialı dərc etməyə görə təqiblə hədələmək;

- Jurnalistlərin təqibi, özbaşına saxlanması və həbs edilməsi;

- Dövlət məmurlarının media vəzifələrində yerləşdirilməsi;

- Xarici müxbirlərə qadağalar və beynəlxalq müşahidəçilərə viza verilməsindən imtina;

- Ölkədə fəaliyyət göstərmək istəyən xarici yayımçılar üçün lisenziyaların təsdiqindən imtina;

- Rejimi tənqid edən saytların bloklanması.

Bu geniş tədbirlər qanunun qəbulundan sonra mətbuat azadlığının kəskin şəkildə aşağı düşməsi ilə nəticələnib və jurnalistlər tənqidi və ya siyasi cəhətdən həssas kimi qəbul edilə bilən mövzularda sərbəst məlumat verə bilmirlər.

Qanunun Tətbiqinin Nəticələri

Qanun Azərbaycan mediası, xüsusən də müstəqil media üçün ağır nəticələrə səbəb olub. Məsələn, qanun icazə verilən fəaliyyət növlərini məhdudlaşdırıb, nəşriyyatdan və ya yayımdan əvvəl xüsusi icazə almağı tələb edir.

Bu, söz azadlığını ciddi şəkildə məhdudlaşdırıb, müstəqil mətbuat orqanları və jurnalistlər qaydalara əməl etmədikdə təqib və təqiblərlə üzləşəcəklərini qaçınılmaz edib.

Bundan əlavə, qanun senzuraya və media məzmunu üzərində hökumət nəzarətinin digər formalarına icazə verir. Bu, Azərbaycanda mətbuat azadlığına soyuq təsir göstərdi, çünki jurnalistlər hakimiyyətin təzyiqlərindən yayınmaq üçün özünü senzura etməlidirlər. Bu, hökumətə dost mənbələrin lehinə müstəqil səsləri effektiv şəkildə susdurur.

Qanun həm də KİV-lərə xarici sərmayə qoyuluşuna bir sıra məhdudiyyətlər qoyur ki, bu da kənar aktorların ölkə daxilində fəaliyyətini çətinləşdirir. Bütün bu məhdudiyyətlər elə bir mühit yaradıb ki, müstəqil media hökumətin dəstəklədiyi həmkarlarından daha az inkişaf edir.

Azərbaycanda Yeni Media Qanununa Müxalifət

Azərbaycanda yeni media qanunu bütün dünyada mətbuat azadlığı və vətəndaş azadlıqları təşkilatları tərəfindən geniş etirazla qarşılanıb. 2022-ci ildə qəbul edilən qanun ifadə azadlığını ciddi şəkildə məhdudlaşdırır, məlumat əldə etmək hüququnu məhdudlaşdırır və müstəqil media qurumlarının fəaliyyətini getdikcə çətinləşdirir.

Bu məhdudiyyətlər hökumətin jurnalistlər, redaktorlar, xəbər saytları və digər KİV-lər üzərində nəzarətini artırmaqla həyata keçirilib. Bundan əlavə, jurnalistlər senzuraya məruz qalır və hökumət əleyhinə çıxış etdikləri üçün cəzalandırıla bilərlər.

Həmçinin, qanun dövlət qurumlarının və ya dövlət məmurlarının hər hansı tənqidini dolayısı ilə qadağan edir və bu məhdudiyyətlərə əməl etməyən hər kəsə qarşı cinayət ittihamı irəli sürməyə imkan verir. Başqa sözlə, siyasi opponentlər bu qanunu pozmaqda təqsirli bilinərsə, tez-tez cərimələr və ya həbs cəzası kimi sərt tədbirlərə məruz qala bilərlər.

Nəhayət, müstəqil mətbuat iflasa səbəb ola biləcək ağır cərimələrə görə əhəmiyyətli maliyyə təzyiqi altındadır, eyni zamanda onları potensial olaraq ayaqda saxlaya biləcək maliyyə mənbələrinə çıxışı məhdudlaşdırır. Bu, hökumətin Azərbaycanın media məkanında müstəqil səsləri daha da zəiflətmək və çəkindirmək üçün istifadə etdiyi məqsədyönlü strategiyadır.

Azərbaycanda Mətbuat Azadlığı Uğrunda Necə Mübarizə Olmalıdır?

2022-ci ildə qəbul edilmiş media qanunu Azərbaycanda müstəqil medianı sıradan çıxarsa da, despotik hakimiyyətə qarşı mübarizə aparmaq və mətbuat azadlığını təmin etmək üçün hələ də yollar var. Burada bəzi seçimlər var:

Müstəqil mediaya dəstək

Mətbuat azadlığı uğrunda mübarizə aparmağın ən yaxşı yollarından biri hələ də müstəqilliyini qoruyan media orqanlarına dəstək verməkdir. Müstəqil media orqanlarına ianə vermək dəstəyinizi göstərmək, eləcə də onların məzmununu sosial şəbəkələrdə paylaşmaq və bu barədə məlumatlılığı artırmaq üçün əla vasitədir.

Məktublar yazın və ərizələri imzalayın

Siyasi nümayəndəliklərə məktublar yazmaq Azərbaycanda mətbuat azadlığının təmin olunmasına kömək etmək üçün başqa üsuldur. Siz öz fikrinizi bildirməklə, qanunda lazımi dəyişikliklərin edilməsi üçün hökumətə təzyiq yaratmağa kömək edə bilərsiniz. Media hüququ islahatı ilə bağlı petisiyalara qoşulmaq və ya imzalamaq da bu işdə iştirak etmək üçün çıxış yoldur.

Mövcud təşkilatlarla əlaqə

Sərhədsiz Reportyorlar, ARTICLE 19 və IFEX kimi mətbuat azadlığını müdafiə edən beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq Azərbaycanda mətbuat azadlığı uğrunda mübarizənin başqa bir yolu ola bilər. Bu təşkilatlarda tez-tez qoşula və ya dəstək ola biləcəyiniz kampaniyalar olur. Bu kampaniyalara qoşulmaqla aktiv şəkildə dəyişiklik yarada və Azərbaycanın media mənzərəsində fərq yarada bilərsiniz.

Nəticə

Yekun olaraq qeyd edək ki, Azərbaycan hökumətinin 2022-ci ildə qəbul etdiyi "Media haqqında qanun" ölkədə müstəqil medianı boğan əsas amil olub. Bu qanun azad sözə məhdudiyyətlərin qoyulması üçün geniş çərçivə yaradıb, hakim orqanlara tənqidi nəşrləri özbaşına repressiyaya məruz qoymağa və informasiya əldə etmək imkanını əngəlləməyə imkan verib. Bu zülmkar qanunvericilik tədbirinin nəticəsidir ki, Azərbaycan xalqı öz fikirlərini azad şəkildə ifadə etmək və iqtidarı tənqid etmək hüququndan məhrum edilib. Beynəlxalq ictimaiyyət bu qanunun ləğvini tələb etmək üçün qəti addımlar atmasa, Azərbaycanda azad mətbuat, söz azadlığı heç vaxt tam reallaşa bilməz.

Qurdqanlı, "24 saat"
https://www.az24saat.org/24 saat
https://bit.ly/406kKrM