Azərbaycanın media məkanında baş verən son proseslər söz və ifadə azadlığını risk altına qoyub. 2021-ci ilin dekabrında Azərbaycan hökuməti media azadlığını əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdıran yeni “Media Haqqında Qanun” qəbul edib.

Bu qanuna əsasən,Medianın İnkişafı Agentliyi (MİA) tənqidi məqalələr və rəylər dərc edən saytların qeydiyyatını müxtəlif bəhanələrlə rədd etmək səlahiyyətinə malikdir. Bu, ölkədə daha güclü diktatura qurmaq və onun demokratiya mövqeyini zəiflətmək cəhdidir.

Bu qanunun təsiri artıq Azərbaycanda da hiss olunur. Sərhədsiz Reportyorlar (RSF) MİA-da qeydiyyatdan keçmələri qadağan edilmiş 50-dən çox mətbu orqanı müəyyən edib. Bu siyahıya korrupsiya, insan hüquqlarının pozulması və azərbaycanlılar üçün aktual olan digər mövzular haqqında xəbərlər dərc etməyi bacaran müstəqil xəbər saytları da daxildir.

Bu yazıda bu qanunun Azərbaycanda media azadlığına necə mənfi təsir göstərdiyini və vətəndaşların buna necə reaksiya verdiyini müzakirə edirik. Ölkədə mətbuat azadlığının qorunmasını təmin etmək üçün həm yerli, həm də beynəlxalq səviyyədə hansı tədbirlərin görülə biləcəyinə də baxacağıq.

Azərbaycan Hökumətinin Qəbul etdiyi Kütləvi İnformasiya Vasitələri haqqında Qanunun icmalı

Azərbaycan hökuməti bu yaxınlarda ifadə azadlığına birbaşa təhlükə olan yeni “Media haqqında qanun” qəbul edib. Bu qanuna əsasən, Medianın İnkişafı Agentliyinə (MİA) xəbər saytlarının təsdiqi və qeydiyyatı ilə bağlı tam səlahiyyət verilib. Bu prosesin bir hissəsi kimi MİA-nə Azərbaycan hökuməti haqqında tənqidi və ya neqativ materiallar dərc edən saytları bağlamaq üçün səlahiyyəti də verilib.

Üstəlik, bu prosesə onlayn medianı senzura etmək və heç kimin hökumət əleyhinə danışmağa cəsarət etmədiyi qorxu mühiti yaratmaq niyyətini açıq şəkildə bəyan edən MİA direktoru nəzarət edəcək. Bu qanun birmənalı olaraq Azərbaycan hökumətinin öz hakimiyyətinin tənqidinə yol verilməyən güclü diktatura qurmaq cəhdidir.

İfadə azadlığının məhdudlaşdırılmasında Medianın İnkişafı Agentliyinin Rolu

Medianın İnkişafı Agentliyi (MİA) Azərbaycan hökumətinin yeni qəbul etdiyi “KİV haqqında” qanuna uyğun gəlməyən hər hansı xəbər platformasının dövlət qeydiyyatına alınmasının qarşısının alınması ilə məşğul olan dövlət qurumudur. 2021-ci ildə yaradılmış bu agentlik geniş səlahiyyətlərə malikdir.

Qanun MİA-nə KİV və internet saytlarına geniş nəzarət imkanı verir və onlara aşağıdakıları etmək imkanı verir:

- Yayım üçün "uyğun deyil" hesab edilən senzura məlumatı

- Qanuna əməl etməyən xəbər təşkilatlarına və şəxslərə külli miqdarda cərimələr tətbiq edilməsi üçün məhkəməyə təklif verir

- Müstəqil araşdırma hesabatını qadağan edir

- Nəşrləri, vebsaytları və ya təşkilatları lazımi prosedur olmadan dayandırır

Nəhayət, bu səlahiyyətlər Azərbaycanda daha güclü diktatura qurmaq, insanların ifadə azadlığını məhdudlaşdırmaq və hökumətin nağıllarına etiraz edən istənilən etiraz səslərini kəsmək üçün istifadə olunur.

Yeni Qanun Azad Media Hüquqlarını Necə Pozur

Azərbaycan hökumətinin qəbul etdiyi yeni Media Qanunu ölkədə media azadlığının birbaşa pozulmasıdır. Qanun Medianın İnkişafı Agentliyi (MİA) tərəfindən hazırlanıb və hökuməti tənqid edən və ya ona etiraz edən xəbər saytlarının qeydiyyatı, fəaliyyət göstərməsi və hətta yayımına ciddi məhdudiyyətlər qoyur.

Bu qanun elə bir mühit yaradıb ki, yalnız hökumət tərəfindən təsdiq edilmiş xəbər saytları etibarlı hesab edilir və yalnız onların təlimatlarına əməl edən saytlarda qeydiyyatdan keçməyə icazə verilir. Bu, onlara nə dərc oluna biləcəyi, necə dərc olunduğu və necə tənzimləndiyi üzərində tam nəzarət imkanı verir. Nəticədə, bu, onlara Azərbaycanda media orqanları üzərində avtoritar rol verir və müstəqil jurnalistlərin və xəbər agentliklərinin nəticədən qorxmadan həqiqəti əks işıqlandırmasını çətinləşdirir.

Bundan əlavə, bu qanun həm də MİA əməkdaşlarına uyğunsuz və ya mübahisəli hesab etdikləri senzura məzmununda müstəsna səlahiyyətlər verir. O, həmçinin jurnalistlərə həqiqi müxalifət liderlərinin fəaliyyətini işıqlandırmaq və ya hökuməti tənqid edən hər hansı mövzuları müzakirə etməyi dolayısıyla qadağan edir. Bu məhdudiyyətlərin mövcud olması ilə Azərbaycan vətəndaşları azad media hüquqlarından məhrum edilib və onlara öz liderlərinin siyasətlərini və ya qərarlarını tənqid etmək və ya şübhə altına almaq üçün çox az yer qalıb.

Azərbaycanda Jurnalistlər və Fəallar üçün təsirlər

Azərbaycan hökumətinin media haqqında yeni qanunu ifadə azadlığını məhdudlaşdırdığına görə geniş tənqidlə qarşılanıb. Bu qanun bütün xəbər saytlarının dövlətin nəzarətində olan Medianın İnkişafı Agentliyində (MİA) qeydiyyatdan keçməsini tələb edir və hər hansı saytın “dəqiq və ya müstəqil” məlumat dərc etməsini qadağan edir.

Bunun Azərbaycanda jurnalistlər, fəallar və sadə vətəndaşlar üçün ciddi fəsadları var. Qanun söz və mətbuat azadlığına ciddi məhdudiyyətlər qoyur ki, bu da ölkədə diktatura yaratmaq təhlükəsi yaradır. O, həmçinin veb-saytların hökumət və ya digər siyasi məsələlərlə bağlı tənqidi məqalələr dərc etməsinə mane olmaqla, fərqli fikirləri susdurur. Üstəlik, bu, insanların vacib məsələlərdə ictimai rəyi formalaşdırmağa kömək edə biləcək vacib onlayn müzakirələrdə iştirakına da mane olur.

Nəhayət, bu qanun digər ölkələrin də buna əməl etməsi və regionda onlayn azadlıqları daha da məhdudlaşdırması üçün təhlükəli presedent yaradır. Beynəlxalq ictimaiyyət bu mürtəce media qanununa qarşı mövqe nümayiş etdirməli və məsuliyyət daşıyanların əməllərinə görə cavab verməsini təmin etməlidir.

Azərbaycanın Media Qanununa Qarşı Beynəlxalq Pushback

Azərbaycanın yeni “KİV haqqında” qanunu kəskin beynəlxalq tənqidlərə məruz qalıb. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarı Mişel Baçelet qanunun ifadə azadlığına və məlumat əldə etməsinə potensial təsirlərindən narahatlığını bildirib. Avropa İttifaqının xarici siyasət idarəsinin rəhbəri Josep Borrell bildirib ki, bu, Azərbaycan konstitusiyasında və beynəlxalq hüquqda təsbit olunmuş ifadə və sərbəst toplaşmaq azadlığı hüquqlarının “açıq şəkildə pozulması” ilə qəbul edilib.

Avropa Şurasının Jurnalistikanın Müdafiəsi Platforması da Media Qanununu pisləyib və onu “media azadlığı üçün böyük zərbə” adlandırıb. Platforma qeyd edib ki, qanun MİA-nə “Azərbaycanda KİV-lər üzərində nəzarətsiz səlahiyyət” verir və ona hansı xəbər saytlarının hökumətdə rəsmi qeydiyyatdan keçməsinə nəzarət etməyə imkan verir. Bu o deməkdir ki, yalnız hökumətin istəklərinə uyğun gələnlər fəaliyyət göstərə biləcəklər.

Bundan əlavə, mətbuat azadlığını və məlumat azadlığını təşviq edən beynəlxalq qeyri-hökumət təşkilatı olan Sərhədsiz Reportyorlar (RSF) Azərbaycanı Avropa və Mərkəzi Asiyada media işçilərinin “ən böyük həbsxanalarından” biri elan etmişdi. RSF həmçinin Media Qanununu tənqid edərək, MİA-in Telegram və Twitter kimi sosial şəbəkələrdə azad sözü əngəlləyərək internetə əsaslanan KİV-ləri tənzimləmək səlahiyyəti verəcəyini bildirib.

Gələcəyə Baxış: Azərbaycanda Azad Media Mühitini necə müdafiə etmək olar

Azərbaycanda media mühiti pisləşməkdə davam etdikcə, ölkədə və dünyada bir sıra insanlar tənqidi və müstəqil media qurumlarının çiçəklənməsinə imkan verən azad media mühitinin müdafiəsi üçün yollar axtarırlar.

Nəhayət, insanların müxtəlif fikirlərə çıxışını təmin etmək hər yerdə demokratiya üçün vacibdir və bu, Azərbaycanda ifadə azadlığını dəstəkləməkdən başlayır.

Nəticə

Yekun olaraq qeyd edək ki, Azərbaycanda yeni "Media Haqqında Qanun" ifadə azadlığına misli görünməmiş dərəcədə təzyiq göstərib və nəzarətsiz sui-istifadə potensialına malikdir, Medianın İnkişafı Agentliyi hökumətin ünvanına hər hansı formada tənqidin dərc olunmasının qarşısını almağa çalışır. Bu, elementar insan hüquqlarının birbaşa pozulmasıdır və ölkədə daha güclü diktatura bərqərar etmək cəhdinin güclü göstəricisidir. 

Bu vəziyyət Azərbaycan xalqının mətbuat azadlığı və vətəndaş azadlıqları ilə bağlı ciddi narahatlıq doğurduğu üçün diqqətlə izlənilməlidir.

Vüqar Qurdqanlı, "24 saat"
https://www.az24saat.org/24 saat
https://bit.ly/3YV0CbP